512. Trzeci stan człowieka po śmierci, czyli trzeci stan jego duchajest stanem nauki. Stan ten istnieje dla tych, którzy przychodzą donieba i stają się aniołami, nie zaś dla tych, którzy się dostają dopiekła, ponieważ ci nauczeni być nie mogą. Dlatego drugi ich stan jestzarazem stanem trzecim i kończy się na tym, że już całkowicie zwrócenisą do swojej miłości, a zatem do społeczeństwa piekielnego, które trwaw podobnej miłości. Kiedy się to już stanie, wtedy chcą i myślą wedlepanującej tam miłości; a ponieważ miłość ta jest piekielna, nic innegonie chcą, prócz zła i o ni­czym innym nie myślą, prócz fałszu; terzeczy są ich przyjemnościami, ponieważ należą do ich miłości; i stądto odrzucają wszelkie dobro i wszelką prawdę, które przedtemprzyjmowali, ponieważ służyły ich miłości jak środki. Natomiast dobrzyprzeprowadzani zostają ze stanu drugiego do trzeciego, który jeststanem przygotowywania ich do nieba za pomocą nauki. Nikt bowiem niemoże się przygotować do nieba inaczej, jak tylko przez poznanie dobra iprawdy, a więc nie inaczej, jak za pomocą nauki; albowiem nikt wiedziećnie może, co to takiego dobro i prawda duchowa, i co to takiego zło ifałsz, które dobru i prawdzie są przeciwne, jeżeli nie zostanie tegonauczony. Czym są dobro i prawda obywatelska i moralna, które nazywająsię sprawiedliwością i szczerością, wiedzieć już można na świecie,ponieważ istnieją tam prawa obywatels­kie, które uczą, co jestsprawiedliwe, a również towarzystwa, z którymi człowiek uczy się żyćwedług praw moralnych, które wszystkie odnoszą się do tego, co szczerei prawe; natomiast dobra i prawdy duchowej, nie można się wyuczyć zeświata, lecz tylko z nieba; można się wprawdzie dowiedzieć o nich zeSłowa i z nauki kościoła, która ze Słowa pochodzi, mimo to jednak niesą one w stanie wpływać na życie, jeżeli człowiek pod względem wnętrza,które należy do jego umysłu, nie znajduje się w niebie; a człowiekwtedy znajduje się w niebie, kiedy uznaje Bóstwo i zarazemsprawiedliwie i szczerze postępuje dlatego, iż tak postępować należy,ponieważ przykazane jest to w Słowie, a więc, kiedy sprawiedliwie iszcze­rze żyje gwoli Bóstwa, a nie gwoli siebie i świata jako celów.Tak postępo­wać jednak nikt nie jest w stanie, jeżeli przedtem niezostał nauczony, na przykład tego, że Bóg jest, że istnieje niebo ipiekło, że jest życie po śmierci, że Boga kochać należy ponad wszystko,a bliźniego jak siebie samego i że wierzyć wypada w to, co się w Słowieznajduje, ponieważ Słowo jest boskie. Bez poznania i uznania tychrzeczy człowiek nie jest w stanie myśleć o tych rzeczach, nie chce ich,albowiem, czego człowiek nie wie, o tym nie może myśleć, zaś o czym niemyśli, tego nie jest w stanie chcieć. Kiedy więc człowiek chce tychrzeczy, wtedy niebo wpływa, to jest, za pomocą nieba Pan wpływa nażycie człowieka, albowiem wpływa na wolę, a przez nią na myśl, zaśprzez obie na życie; całe bowiem życie człowieka stąd pochodzi. Z tegojasno wynika, że dobra i prawdy ducho­wej nie można się wyuczyć zeświata, lecz tylko z nieba, i że nikt nie jest w stanie inaczej donieba się przygotować, jak za pośrednictwem nauki. O ile też Pan wpływana czyjeś życie, o tyle go naucza, albowiem o tyle zapala wolę miłościąpoznania prawd i o tyle oświeca myśl, aby je znała; zaś o ile się todzieje, o tyle otwiera się wnętrze człowieka i o tyle zaszcze­pianejest w nim niebo; prócz tego jeszcze, o tyle też wpływa Bóstwo iniebiańskość na szczere postępki, które należą do życia moralnego i nasprawiedliwe, które należą do życia obywatelskiego u człowieka, i czynije duchowymi, ponieważ wtedy człowiek postępuje według Bóstwa, albowiempostępuje gwoli Bóstwa, bowiem szczere i sprawiedliwe po­stępki, którenależą do życia moralnego i obywatelskiego i które człowiek czyni ztych pobudek, są właściwymi wynikami życia duchowego; zaś wynik posiadawszystkie swe właściwości od swojej przyczyny spra­wiającej, albowiemjaka jest ta ostatnia, taki jest on.

513. Nauczaniem zajmują się anioły kilku społeczeństw, najbardziej zaśte, które przebywają w stronach: północnej i południowej, ponieważ tespołeczeństwa anielskie posiadają rozum i mądrość z wiadomości dobra iprawdy. Miejsca poświęcone nauce, położone są na północy i bywająrozmaite; są one uporządkowane i podzielone stosownie do rodzajów igatunków dóbr niebieskich, aby nauczani tam byli wszyscy w ogóle ikażdy z osobna, stosownie do swoich zdolności i sposobnościprzyjmo­wania wiedzy; miejsca te rozciągają się naokoło obejmującwielką prze­strzeń. Do nich to, po dokonaniu drugiego stanu w świecieduchów, niesione są przez Pana te dobre duchy, które mają być nauczone;aczkolwiek nie wszystkie, te bowiem, które nauczone zostały na świecie,tam też zostały przez Pana przygotowane do nieba i dostają się doń innądrogą; niektóre dostają się natychmiast po śmierci; inne po krótkimpożyciu z dobrymi duchami, gdzie grubsze naleciałości ich myśli iuczuć, które powstały z osiągniętych na ziemi zaszczytów i bogactw,oddalane zostają i one same tym sposobem oczyszczają się; przedtemjednak niektóre z nich są niszczone, co się dzieje w miejscachpołożonych pod podeszwą nóg, które nazywają się niższą ziemią; tam teżniektóre wiele cierpkości muszą znieść; są nimi te, co się utwierdziływ fałszach, zawsze jednak wiedli dobre życie; albowiem utwierdzonefałsze mocno się trzymają człowieka, a nim one nie zostaną rozproszoneprawd wiedzieć nie można, a przeto i przyjąć ich nie można. Lecz oniszczeniach i o sposobach, w jakie się odbywają, była mowa w dziele oTAJEMNICACH NIEBIESKICH.

514. Wszystkie duchy, które znajdują się w miejscach poświęconych naucemieszkają oddzielnie; pojedyncze duchy, pod względem swego wnętrza,przyłączone są do tych społeczeństw niebieskich, do których dostać sięmają; dlatego, ponieważ społeczeństwa niebieskie są uporząd­kowanewedług kształtu niebieskiego, są nimi także i miejsca, gdzie sięodbywają nauki; dlatego, kiedy się na te miejsca spogląda z nieba,wydają się one jakby niebo w mniejszej postaci. Miejsca te rozciągająsię tam wzdłuż od wschodu ku zachodowi, a wszerz od południa kupółnocy, lecz szerokość jest na pozór mniejsza, niż długość. Porządek wogólności jest następujący: z przodu znajdują się te duchy, któreumarły będąc dziećmi i do wieku pierwszej młodości wychowywane były wniebie; po upływie stanu ich niemowlęctwa u nauczycielek, zaprowadzanesą tam przez Pana i nauczane. Po tych następują miejsca, gdzie nauczanesą te, które umarły młodzieńcami i które trwały na świecie w uczuciuprawdy pochodzącej z dobra życia. Po tych zaś znajdują się te, którewyznawały religię mahometańską, wiodły na świecie życie moralne i jednoBóstwo uzna­wały, zaś Pana przyjmowały za właściwego proroka; te, gdyodstępują od Mahometa, ponieważ im nic pomóc nie może, przystępują doPana, czczą Go i Bóstwo Jego uznają i wtedy nauczane są w religiichrześcijańskiej. Po tych, dalej ku północy, znajdują się miejsca naukirozmaitych pogan, którzy na świecie wiedli życie odpowiednie do swojejreligii i stąd nabyli sumienie i czynili to, co sprawiedliwe i prawe,nie tyle ze względu na prawa swego rządu, jak ze względu na praworeligii, w które wierzyli i wiedzieli, że powinny być święciezachowywane i nie naruszane żadny­mi złymi uczynkami; ci wszyscy łatwobywają przywodzeni do uznania Pana, kiedy są nauczeni, ponieważ sercemprzeczuwają, że Bóg nie jest niewidzialny, lecz widzialny pod ludzkąpostacią; ci liczbą innych prze­wyższają; najlepsi z nich pochodzą zAfryki.

515. Nie wszyscy jednak jednakowym sposobem są nauczani, ani też przezjedne i te same społeczeństwa niebieskie. Ci, którzy od dzieciństwawychowywani byli w niebie, nauczani są przez anioły wewnętrznychniebios, ponieważ nie przejęli fałszów z fałszów religii, ani też swegożycia duchowego nie splamili mętami pochodzącymi z zaszczytów i bogactwna świecie. Ci, którzy umarli jako dorośli nauczani są w największejmierze przez anioły ostatniego nieba, ponieważ one to umieją się donich lepiej zastosować, niż anioły wewnętrznych niebios; te ostatniebowiem posiadają mądrość wewnętrzną, która przez nich jeszcze nie jestprzyjmowana. Maho­metanie zaś nauczani są przez anioły, które przedtemtę religię wyznawały i nawróciły się na chrześcijańską. Poganie majęrównież swoje anioły.

516. Wszelkie nauczanie odbywa się tam wedle nauki, która pochodzi zeSłowa, a nie wedle Słowa bez nauki. Chrześcijanie są uczeni wedle naukiniebieskiej, która całkowicie zgadza się z wewnętrznym znaczeniemSłowa; inni, jak Mahometanie i poganie, wedle nauk, zastosowanych doich pojęcia, które różnią się tym tylko od nauki niebieskiej, żeduchowego życia uczą ich za pomocą życia moralnego, odpowiadającegodobrym dogmatom ich religii, według której wiedli swoje życie.

517. Nauki w niebie różnią się od nauk na ziemi tym, że myśli nie sąprzekazywane pamięci, lecz życiu; albowiem pamięć duchów leży w ichżyciu, przyjmują bowiem i napawają się wszystkim, cokolwiek zgadza sięz ich życiem, a nie przyjmują tego, a mniej jeszcze napawają się tym,co się z nim nie zgadza; duchy bowiem są uczuciami, a więc posiadająpostać ludzką podobną do swoich uczuć. Ponieważ takie są, więc ciąglena­pełniają się uczuciami prawdy gwoli użytku życia; Pan bowiem urządzarzeczy w ten sposób, aby każdy miłował użytki, które odpowiadają jegousposobieniu, która to miłość potęguje się jeszcze z powodu nadziei, żezostaną aniołami. A ponieważ wszystkie użytki niebieskie odnoszą się doużytku powszechnego, który jest użytkiem dla królestwa Pańskiegobędą­cego tam ich ojczyzną i ponieważ wszystkie szczegółowe ipojedyncze użytki o tyle są celne, o ile bliżej i bardziej dotycząonego wspólnego użytku, to wszystkie te szczegółowe i pojedynczeużytki, których jest ogromna liczba, są użytkami dobrymi i niebieskimi;z tej to przyczyny u każdego uczucie prawdy łączy się z uczuciem użytkudo tego stopnia, iż stanowią jedność. Za pomocą tego prawda zaszczepiasię w użytek, w ten sposób, że prawdy, których uczą się duchy, sąprawdami użytku. Tak oto duchy anielskie nauczane są i przygotowywanedo nieba. Uczucie prawdy odpowiedniej użytkowi zaszczepiane jestrozmaitymi środkami, z których większa część jest nieznana na świecie;zaszczepiane ono bywa przede wszystkim za pomocą przedstawień użytków,które na świecie duchowym stawiane są przed oczy na tysiące różnychsposobów i z takimi rozkoszami i przyjemnościami, że przenikają duchaod wnętrza, które należy do jego ciała, a zatem przenikają go całego.Stąd to duch staje się jakby swoim użytkiem; dlatego, kiedy się dostajedo swego społeczeństwa, do którego jest przygotowywany przez naukę,znajduje się w swoim życiu, gdy się znajduje w swoim użytku. Z tegowidoczne być może, że nie wiadomości, które są zewnętrznymi prawdamisprawiają, że ktoś się do nieba dostaje, lecz samo życie, które jestżyciem użytku przyswojonym za pomocą wiadomości.

518. Były duchy, które według sposobu myślenia na świecie, wmówiły wsiebie, że się dostaną do nieba i przed innymi zostaną tam przyjęte, ato z tej przyczyny, że były uczone i wiele wiedziały ze Słowa i z naukkościołów, mniemając tym sposobem, że są mądre, i że one to są, októrych powiedziano, że jaśnieli jako jasność przestrzeni i jakogwiazdy, w Danielu w rozdz. XII: 3; lecz doświadczone zostały czywiadomości ich przechowują się w pamięci, czy też w życiu. Te, któretrwały w prawdziwym uczuciu prawdy, a więc w uczuciu prawdy gwoliużytków, od cielesnych i świeckich rzeczy oddzielonych, które to użytkisame w sobie są ducho­we, zostały także, po odebraniu nauki, przyjętedo nieba i wtedy to dano im poznać, co właściwie jaśnieje w niebie, amianowicie: zajaśnieje boska prawda, którą tam jest światłośćniebieska, w użytku, który jest podstawą, co przyjmuje promienie tejświatłości i przemienia je na rozmaite jasności. Te natomiast, wktórych wiadomości przechowywały się jedynie w pa­mięci, i które stąduzyskały zdolność rozumowania o prawdach i stwier­dzenia tego, coprzyjęły jako zasady i co, chociaż było fałszem, po stwierdzeniu brałyza prawdę te, mówię, ponieważ wcale nie znajdowały się w światłościniebieskiej, a przecież wiarę posiadały z powodu pychy, która ponajwiększej części towarzyszy takiemu rozumowi, a mianowicie wiarę, żesą bardziej uczone od innych, i że dlatego do nieba się dostaną ianioły im służyć będą, te zatem, ażeby się pozbyły swej pyszałkowatejwiary, wzniesione zostały do pierwszego nieba w tym celu, aby mogły byćwprowadzone do jakiegokolwiek społeczeństwa anielskiego, lecz jak tylkoznalazły się u wstępu, zaczęły mrużyć oczy, potem zaczęło im mieszaćsię w rozumie, na koniec zaczęły oddychać jak konający; a kiedy poczułyciepło niebieskie, którym jest miłość niebieska, zaczęły się dręczyćwe­wnątrz; dlatego zostały zrzucone stamtąd, a potem nauczone, że niewiadomości stanowią anioła, lecz samo życie, które się uzyskuje przezwiadomości; wiadomości bowiem, same w sobie uznawane są na ze­wnątrznieba, życie zaś za pomocą wiadomości, wewnątrz nieba.

519. Kiedy duchy na wyżej wzmiankowanych miejscach, za pomocą naukprzygotowane już zostały do nieba, co staje się w krótkim czasie, a todlatego, że posiadają wyobrażenia duchowe, wtedy ubierane są w szatyanielskie, które w większości są białe jak z bisioru i w tych ubiorachzaprowadzane na drogę, która dąży w górę do nieba; tam oddawane

zostają aniołom stróżom, po czym przyjmują je inne anioły i wprowadzajądo społeczeństw, w których doznają wielu względów. Potem każdego duchaPan zaprowadza do jego własnego społeczeństwa; dzieje się to takżerozmaitymi drogami, niekiedy bardzo krętymi; dróg, którymi pro­wadzonesą duchy, nie zna żaden anioł, lecz sam tylko Pan. Kiedy się dostają doswego społeczeństwa, wtedy ich wnętrza otwierają się; ponie­waż zaśwnętrza te zgodne są z wnętrzami aniołów, które przebywają w tymspołeczeństwie, to duchy natychmiast zostają poznawane i z ra­dościąprzyjmowane.

520. Do powyższych słów chciałbym dodać rzecz godną wzmianki, dotyczącądróg, które z tych miejsc prowadzą do nieba, i którymi prowa­dzone sąanioły-nowicjusze. Jest osiem dróg, po dwie z każdego miejsca nauki;jedna wznosi się ku wschodowi, druga ku zachodowi. Ci, którzyprzychodzą do niebieskiego królestwa Pana, wprowadzani są drogąwschodnią, ci zaś, który przychodzą do królestwa duchowego,wprowa­dzani zostają drogą zachodnią. Cztery drogi, które prowadzą doniebies­kiego królestwa Pana, wydają się ozdobione drzewami oliwnymi idrze­wami owocowymi rozmaitego rodzaju; te zaś, które prowadzą doducho­wego królestwa Pana, wydają się ozdobione winnicami i drzewamilauro­wymi; dzieje się to z powodu zgodności, ponieważ winnice i drzewolaurowe odpowiadają uczuciu prawdy i jej użytkom, zaś drzewa oliwne iowoce odpowiadają uczuciom dobra i jego użytkom.